[Trần Nam Dũng] Olympic 30 Tháng 4: Cuộc Thi Dành Cho Ai?

Tất nhiên là cuộc thi của các học sinh lớp 10, 11 ở toàn miền Nam rồi. Một người hiểu biết phong trào sẽ trả lời như vậy. Thế nhưng, vấn đề đôi khi không đơn giản như vậy. Kỳ thi Olympic 30.4 lần đầu tiên được tổ chức vào năm 1994 tại trường Lê Hồng Phong, được thiết kế như một sân chơi dành cho học sinh lớp 10, 11 nhằm chuẩn bị lực lượng cho các kỳ VMO. Đó là một ý tưởng hay, vì kỳ thi HSG nên được tổ chức cho từng khối lớp, chứ không chỉ là dành cho lớp 12 như hiện nay. Kỳ thi Olympic 30.4 thực sự là một động lực tốt để thúc đẩy phong trào, giúp các trường phát hiện ra các nhân tố tốt ngay từ lớp 10 để kịp thời bồi dưỡng.

Nó sẽ rất tốt nếu các đơn vị đều coi đây là một cơ hội để rèn quân, rà soát lực lượng một cách thực chất và công bằng. Thế nhưng, dường như ý tưởng tốt ban đầu qua nhiều năm đã không còn nữa. Olympic 30.4 là một cơ hội để các trường tìm kiếm thành tích. Tôi không vơ đũa cả nắm, nhưng ta hãy nhìn quy trình ra đề thì thấy rõ ngay.

1. Đầu tiên, BTC tiến hành bốc thăm để chọn 3, 4 trường tham gia làm đề cùng với trường chủ nhà.
2. Sau đó ban ra đề sẽ chọn đề, thông thường là theo nguyên tắc "hiệp thương": mỗi trường tham gia chọn đề sẽ "đưa" được 1 bài của mình vào. Còn lại có thể sẽ chọn 1 bài "vô thưởng vô phạt" nào đó cho đủ bộ.

Tất nhiên, thế thì cũng không có gì đáng nói, nhưng vấn đề ở đây là, các đề toán được chọn thường rất khó, rất độc và gần như đương nhiên là các học sinh của trường được chọn sẽ biết trước đề, vì thế các em sẽ làm được (có năm có bài chỉ đúng 3 em làm được :) ). Rồi người ta còn hình thành các liên minh. Chơi một cuộc chơi như thế, còn gì là công bằng, và làm sao tạo được hứng khởi cho học sinh.

Cũng chính vì cách làm đề kiểu mặt trận như thế nên tính khoa học, tính sư phạm, tính thẩm mỹ của đề thi ít được để ý. Các thầy cũng không tính xem là liệu học sinh có đủ thời gian làm hết các bài toán đó không. Ở Olympic 30.4, đã thành lệ, học sinh nào dù chỉ giải được 1 bài cũng gần như chắc chắn đạt giải. Do đó, ai cũng mong mình bắt thăm trúng để được làm đề. Được làm đề là thành tích tốt ngay. 

Đề thi có tất cả 6 bài, làm trong 180 phút. Đề thi không mới, cũng không phải là quá khó, nhưng ở vào dạng nếu biết thì làm được mà không biết thì bí. Vì thế mà sẽ rất có lợi thế cho những em nào trúng đề. Mà làm thế nào để trúng đề?

1. Nằm trong đội hình may mắn
2. Giải thật nhiều bài toán, đặc biệt là các đề thi cũ (Như đề thi lớp 10 năm nay có 6 bài thì ít nhất 5 bài đã xuất hiện đâu đó).

Cả hai cách này đều rất có hại. Cách thứ nhất, học sinh dù không muốn cũng bị ép không trung thực. Tiếc là cả GV, PH, lãnh đạo cũng đều "không có ý kiến" với cách làm này. Cách thứ hai sẽ biến học sinh thành cái máy đọc sách, máy giải bài, làm cho chúng ta ngộ nhận về khả năng của học sinh. Thực sự, khả năng vận dụng và giải quyết các vấn đề mới mới là quan trọng, chứ không phải là khả năng nhớ bài. Đương nhiên, học giải toán luôn phải thông qua việc giải toán. Nhưng giải cơ học hết bài này sang bài khác, học để nhớ càng nhiều càng tốt ắt hẳn không phải là cách học tốt, dù đôi khi, với cơ chế thi cử hiện nay, nó là cách học "hiệu quả".

Để olympic 30.4 đem lại lợi ích thật sự cho học sinh, thực sự thúc đẩy phong trào học tập của các em, tôi nghĩ đã đến lúc ta phải thay đổi cách thức ra đề.

1. Ban ra đề hoàn toàn độc lập
2. Đề thi vừa sức học sinh về kiến thức cũng như thời gian thực hiện. Tỷ lệ: 30% cơ bản 40% nâng cao 30% thách thức.
3. Có những bài toán không đòi hỏi kiến thức cao nhưng đòi hỏi khá năng suy luận, khả năng phân tích. Tránh ra những bài toán cũ để học sinh trúng tủ.
4. Nghiên cứu các hình thức thi khác như thi đồng đội, thi báo cáo chuyên đề.

Điều này, tôi đã nhiều lần đề xuất nhưng chưa được ủng hộ. Năm nay đã là năm thứ 20 của kỳ thi. Ta hãy dũng cảm thay đổi. Ở kỳ thi lần thứ 21 (nếu có). Để không ai phải chua chát nói "Đây đâu phải là sân chơi của học sinh. Đây là sân chơi của các thầy".

Trần Nam Dũng (05/04/2014)